Kennen jullie het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen? Dit is het museum dat gaat over het leven van de bewoners rond de Zuiderzee, voordat de Afsluitdijk deze in 1932 veranderde in het IJsselmeer. Ik was er ruim 10 jaar geleden een dagje met onze kinderen geweest. Ik vroeg ze laatst of ze zich nog iets van dit bezoek konden herinneren. De eerste herinnering die kwam bovendrijven was die van de visrokerij en dat je daar ook lekkere gerookte visjes mocht proeven. We hebben daar toen natuurlijk nog veel meer gezien en beleefd, zo bleek even later aan de andere herinneringen die tevoorschijn kwamen. Toch vond ik het grappig om te horen dat onze kinderen, die toen een jaar of acht geweest moeten zijn, het meest onder de indruk waren van het eten dat ze in het Zuiderzeemuseum hadden geproefd! Van wie zouden ze die eigenschap toch hebben…?
Sprot klaar voor de rookoven
Eikenhout rookmot
Sprot proeven
Gefileerde sprot
Vers van vroeger
Onlangs kreeg ik de gelegenheid om op uitnodiging van het Zuiderzeemuseum het museum opnieuw te bezoeken. De aanleiding hiervoor was het thema dat dit seizoen centraal staat in het museum: Vers van vroeger . Wat at men zo’n 100 jaar geleden? Waar kwamen de ingrediënten vandaan? Hoe kon je dit eten bewaren in een tijdperk waarin de koelkast nog niet bestond? Deze vragen en nog meer, worden tijdens een verkenningstocht door het buiten- en binnenmuseum allemaal beantwoord op een aanschouwelijke manier. Natuurlijk was ik direct enthousiast om dit te gaan zien, horen, voelen, ruiken én proeven. Net als mijn dochter die, gewapend met haar fotocamera, gezellig met me mee op pad ging. Een dagje toerist in eigen land.
De lekkerste tuinboontjes die ik ooit heb geproefd
Dat je je op zo’n dag inderdaad als toerist waant, begint al vanaf het moment dat je je auto hebt achtergelaten op de parkeerplaats. Vanaf daar reis je namelijk per veerboot naar de ingang van het museum. Een mooie tocht over het IJsselmeer met uitzicht op het schilderachtige Enkhuizen. Als je met de trein reist, kun je vlakbij station Enkhuizen ook op de veerboot stappen. Deze boottocht zit inbegrepen in je entreekaart. Eenmaal aangemeerd, wandel je direct het buitenmuseum in en stap je binnen in “het leven anno 1920”. Om klokslag 12 uur wacht huisvrouw Ineke ons op in “haar huisje” met de warme maaltijd. Net zoals men 100 jaar geleden deed, heeft zij deze maaltijd bereid op haar petroleumset. De pot schaft vandaag aardappelen, uitgebakken spekjes, mosterdsaus van Groninger mosterd en tuinboontjes. Hele verse tuinboontjes die diezelfde ochtend nog in de moestuin achter het huis waren geoogst. De lekkerste tuinboontjes die ik ooit heb geproefd!
De pan wordt ingepakt in de hooikist
Zo blijven de aardappelen lekker warm
Elke dag kunnen in dit huis 3 bezoekers aanschuiven aan tafel voor zo’n ouderwets heerlijke maaltijd (huishouden 1920 op de plattegrond). Wie weet heb jij geluk en word je door de huisvrouw uitgenodigd om ook mee te eten. Kom wel op tijd, want als de kerkklok 12 uur slaat wordt er gegeten! Tijdens de maaltijd kun je veel leren van Ineke (of één van de andere huisvrouwen). Hoe ze haar lekkere mosterdsaus maakt en hoe je de aardappels kunt warmhouden in de hooikist. Ook vertelt ze over de handige melkkoker waarin de melk niet kan overkoken vanwege de handige deksel met gaten (waarom worden deze niet meer verkocht?!). Wisten jullie dat veel spreekwoorden en gezegden stammen uit dit tijdperk? “Het ondergeschoven kindje” heeft te maken met de bedstee die je achter de eettafel kunt zien. “Iets in de doofpot stoppen”, deze doofpot kun je zien bij de kachel. “De hond in de pot vinden”, gelukkig was dat bij ons niet het geval! Er was zelfs nog plek voor een andere bezoeker die gezellig bij ons aanschoof.
Ineke schept ons bordje vol
De handige melkkoker die niet kan overkoken
Beschuitpap als toetje
Als toetje maakte Ineke beschuitpap: beschuit, bestrooid met suiker en kaneel en daarna overgoten met warme melk. Kinderen werden hier vroeger heel blij van, want snoep en zoetigheid waren er toen niet of nauwelijks. Ik kan me inderdaad voorstellen dat dit gerecht toen zeer in de smaak viel, het heeft iets weg van wentelteefjes. Of de huidige generatie kinderen er net zo dol op is, kun je eens proberen. Ik hoor graag jullie bevindingen!
Eet nooit rooie kool op maandag
Na de lunch vertelt tuinman Jos ons met veel enthousiasme alles over zijn moestuin. Ondanks de hittegolf ligt zijn groente- en kruidentuin er goed bij. Veel liefde en tijd is er gestoken in dit stuk land met onder andere bietjes, wortelen, kolen, aardappels en natuurlijk die overheerlijke tuinbonen. Allemaal groentesoorten die in 1920 op tafel kwamen. Wat men ‘s middags tijdens de warme maaltijd at, kwam meestal diezelfde ochtend nog uit de tuin. Behalve dat de tuin belangrijk was voor de maaltijd, hadden de bezigheden in de tuin ook een sociale rol. Men deelde namelijk vaak de verzorging én de oogst van één grote moestuin met een aantal bewoners, wat goed was voor veel sociale contacten. Tot slot gaf Jos ons nog een oude tip mee, afkomstig uit een Oudhollands liedje: “Eet nooit rooie kool op maandag, daar komt ruzie van”. Ik zal het onthouden!
Klompen om de grond aan te stampen
Bieten van tuinman Jos
Waslijn anno 1920
Na deze gezellige en leerzame ontmoetingen hebben we de rest van het buitenmuseum verkend. Er zijn meer dan 140 historische gebouwen te zien: huizen, winkels, een kerk en nog meer. Hier maak je kennis met de “bewoners” die je graag vertellen over hun werk en hun leven. Oude ambachten herleven in het museum. Hoe maakte men visnetten en manden, hoe werden borstels gemaakt, wat is een touwslagerij? Je kunt het allemaal zien en beleven. Natuurlijk gingen we langs bij de visrokerij! Van verre kun je hem al ruiken, want de rookovens zitten vol met haring en sprot. Gerookt op eikenhout, net als vroeger. Proeven mag natuurlijk ook. Een vers gerookt sprotje slaan we niet af, zeker als ons wordt uitgelegd hoe je deze heel makkelijk kunt fileren.
In de oude West-Friese boomgaard kun je oude fruitsoorten zien. Ik ontdekte er zelfs een naamgenoot: de Bonne Louise d’Avrances, een handpeer. In de bakkerij kun je de polderwafel proeven. Een zoete wafel op basis van aardappel, speciaal bedacht voor het huidige thema in het museum. Edammer kaas kun je proeven in het kaaspakhuis en weet jij al wat een “ulevel” is? Hint: je vindt ze bij het Volendammer snoepwinkeltje. In “de proviandkast van vroeger” kun je leren hoe men vroeger, in een tijd zonder koelkast, het eten zo lang mogelijk houdbaar maakte. Bewaarmethoden als zouten, roken, drogen, wecken, inleggen en zuivelverwerking waren hiervoor belangrijk.
Aan tafel!
Met uitzicht over het IJsselmeer wandel je in een paar minuten vanaf het buitenmuseum naar het binnenmuseum. Daar kun je tot en met 7 oktober 2018 de tentoonstelling Aan tafel! zien, deze sluit aan bij het 2018-thema in het buitenmuseum: Vers van vroeger. Je leert er spelenderwijs hoeveel werk het was om zo’n 100 jaar geleden een maaltijd op tafel te krijgen. Vis, aardappel en kool vormen de leidraad in de tentoonstelling. Dit waren namelijk drie belangrijke ingrediënten van het Zuiderzee menu van toen. Het gaat in deze tentoonstelling niet alleen over de geschiedenis, maar ook over het heden en de toekomst van deze ingrediënten. Zo zijn er hedendaagse gerechten bedacht met oude Zuiderzee ingrediënten: de kipperkroket van gerookte kipper, flammenkuchen van kapkool en een watergruwel smoothie. Ze zijn allemaal te koop in het restaurant (in het buitenmuseum), net als de polderwafel.
Naar het binnenmuseum
Gipsmodellen van kool
Hoe eet jij?
Wil je deze polderwafel of de Oudhollandse kapkool zelf eens maken? Dan heb ik hier de recepten voor jullie (zie foto), meegenomen uit de tentoonstelling. Het verhaal over de zeekool in het binnenmuseum was erg interessant! Deze is nog niet zo lang geleden ontdekt langs de Afsluitdijk en blijkt verwant aan onze bekende koolsoorten als broccoli, spruitjes en bloemkool. Van deze zeekool gaan we in de toekomst vast meer horen en proeven, want hij past zich namelijk goed aan ons veranderende klimaat aan.
Een bezoek aan het Zuiderzeemuseum is een leerzame en boeiende ervaring die de moeite waard is voor jong en oud. Wellicht een goed idee voor deze zomer(vakantie)! Heb je plannen om erheen te gaan, neem dan een kijkje op de site. Hier kun je ook zien wat er dagelijks te beleven is aan diverse activiteiten in het museum. Voor de kinderen is er een leuke puzzeltocht te doen tijdens het bezoek. Beantwoord de vragen op verschillende plekken, vul de woordpuzzel in en word na afloop beloond met een cadeautje!
Veel plezier!
Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen.
Fotografie: Sophie van den Berg
